Hastalıklar

Otoimmün Hepatit

Stj.Dr.Melek Memoğlu, Prof. Dr. Ahmet Dobrucalı

 

Otoimmün hepatit nedir?
Sebebi bilinmeyen, süregen, karaciğer hücre iltihabı ile karakterize otoimmün karaciğer hastalığıdır. Herhangi bir yaşta görülebilir ve hastalık uzun yıllar sessiz seyredebilir. Seyri sırasında karaciğer yetersizliği, siroz ve ölüm görülebilir. Otoimmün hepatit ülkemizde kronik karaciğer hastalığının seyrek görülen sebeplerinden biridir ve kronik karaciğer hastalıklarının yaklaşık olarak %1.5’undan sorumludur. Kadınlarda daha sık rastlanan bu hastalığın üç tipi olmasına rağmen, hastaların % 80’ini tip 1 otoimmun hepatit oluşturur. Uzun süreli kortikosteroid tedavisi alan hastalarda sonuçlar oldukça iyidir. Karaciğer sirozuna ilerleyen hastalarda ise tek tedavi seçeneği karaciğer naklidir.

Otoimmün Hepatitin nedenleri nelerdir?
Vücudun bağışıklık sisteminin virüsler, bakteriler ve diğer patojenler yerine karaciğer dokusunu hedeflemesi, kendi karaciğer dokusuna karşı toleransının kaybolması temel mekanizmadır (Otoimmunite).
Otoimmüniteyi tetikleyen faktörler;

• Virusler: Kızamık, kızamıkçık, akut hepatit A , hepatit B ve Ebstein Barr virüsleri ile geçirilmiş viral enfeksiyonlar otoimmün hepatit için tetikleyicidir.
• Genetik anormallikler: Genetik predispozisyon mutlaka gereklidir. Hastalığın, genetik olarak yatkın kişilerde spontan olarak mı başladığı yoksa çevresel faktörlerin tetiklemesi ile mi ortaya çıktığı tartışma konusudur.
• Kullanılan ilaçlar: Metil dopa, diklofenac (antiromatizmal ve ağrı kesici bir ilaç), minosiklin ve nitrofunantoin (daha çol barsak ve idrar yolları enfeksiyonlarında kullanılan bir antiseptik), atorvastatin ( kolesterol seviyesini düşürmek amacıyla kullanılan bir ilaç) gibi bazı ilaçlar hastalığı tetikleyebilir.

Otoimmün hepatitin tipleri nelerdir?

Tip 1 otoimmün hepatit:
Otoimmün hepatitlerin % 80-85’i ni oluşturur. Serumda antinükleer antikorlar (ANA) ve düz kas antikorları (SMA-smooth muscle anticor) bulunması ile karakterizedir. Hastaların %70’i kadındır. Hastalık her yaşta ortaya çıkabileceği gibi sıklıkla 40 yaş öncesinde ortaya çıkar.Ancak  tanı  genellikle 50-60 yaş civarında koyulur.   Hastaların %40’ında başka bir otoimmün hastalık (otoimmün tiroidit, sinovit,ülseratif kolit gibi) eşlik ederken organa özel (organ spesifik) otoantikorlara rastlanma ihtimali düşüktür. İmmünsupresif tedaviye (bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlarla yapılan tedavi ) cevabı genellikle iyidir.
Tip 1 otoimmün hepatitli hastalarda HLA A1, HLA B8 ve HLA DR3/DR4 doku guruplarının bulunma sıklığı artmıştır. HLA DR3 pozitif hastalar, HLA DR4 pozitif olanlara göre daha genç (başlangıç yaşı<30), hastalık aktivitesi daha fazla ve tedaviye cevapları daha azdır. Ayrıca tedaviden sonra nüks etme ve karaciğer transplantasyonuna ihtiyaç gösterme oranları daha yüksektir.

Tip 2 otoimmün hepatit:
Anti LKM-1 (liver kidney mikrosomal-1) ve ALC-1 (liver cytosol-1) otoantikorlarının varlığı ile karakterizedir. Bu tip otoimmün hepatitli hastaların çoğunluğu çocuktur (2-14 yaş arası).
Tip 2 otoimmün hepatit, otoimmün hepatitlerin en ciddi formudur. Otoimmün hastalıkların (vitiligo, insüline bağımlı diabetes mellitus, otoimmün tiroidit) ve organ spesifik otoantikorların pozitif bulunma olasılığı yüksektir.

Tip 3 otoimmün hepatit:
Tip 3, serumda anti-SLA (soluble liver antigen’e karşı oluşan antikor) ve anti-LP (karaciğer pankreas antijenlerine karşı gelişen antikor) bulunması ile karakterizedir. Genellikle (%90) genç ve kadın hastalarda görülür.

Otoimmün hepatitle birlikte görülebilecek hastalıklar nelerdir?

• Pernisiyöz anemi
• Hemolitik anemi
• Trombositopenik purpura
• Ülseratif kolit
• Otoimmün tiroidit
• Tip 1 diyabet
• Romatoid artrit

Otoimmün hepatitin belirtileri nelerdir?
Hastaların en sık başvuru nedeni yorgunluktur (%85). İkinci sırada sarılık gelmektedir. Bunlara karnın üst kısımlarında ağrı, eklem ağrıları, kaşıntı, mide bulantısı, kusma ve ishal eşlik edebilir.
Otoimmün hepatitli hastaların muayenesinde karaciğer hastalığına ait bulguların yanında eşlik edebilecek diğer otoimmün hastalıklara ait bulguların da araştırılması gerekir. Fizik muayenede karaciğerde büyüme, deride anormal kan damarları (spider anjioma), karında sıvı (asit), bilinç bozukluğu, kansızlık (anemi), tiroid bezinde kronik inflamasyon (tiroidit), ülseratif kolit, diabet, ağız ve gözde kuruma (sjögren sendromu) görülebilir.

Otoimmun hepatitte klinik bulgular

Otoimmün hepatitin laboratuar bulguları nelerdir?
Rutin kan testlerinde karaciğer enzimlerinin yüksekliği karaciğer hastalığının varlığını gösterir ancak otoimmün hepatit için otoantikorların varlığının araştırılması gerekir.Kanda gammaglobulin (özellikle IgG) seviyesi artmıştır. Transaminaz değerleri genellikle normalin 5-10 katı kadar artmıştır (Bkz. karaciğer fonksiyon testleri)

Tip 1 otoimmün hepatit için;
• ANA (antinüklear antikor)
• SMA (düz kas antikoru)

Tip 2 otoimmün hepatit için;
• Anti-LKM-1 (liver kidney microsomal-1 antikoru) (Böbrek-karaciğer mikrozomal antikor)

Tip 3 otoimmün hepatit için;
• Anti-SLA (soluble liver antijene karşı gelişen antikor)
• Anti-LP (karaciğer pankreas antijenlerine karşı gelişen antikor)

Kesin tanı ve karaciğerdeki hastalığın evresinin anlaşılması için karaciğer biyopsisi yapılmalıdır. İnce iğne aspirasyon biyopsisi ile hastalığın tipi ve derecesi belirlenir. Hastalığın  tanısında kullanılan skorlama sistemleri aşağıda görülmektedir.

Otoimmun hepatit tanısında kullanılan revize edilmiş orjinal skorlama sistemi. (AF: Alkalen fosfataz) (Hennes EM.Hepatology,2008)

Otoimmun hepatit tanısında kullanılan  basitleştirimiş skorlama sistemi.
(HennesEM.Hepatology,2008) (HBV; Hepatit B,  HCV: Hepatit C)

Otoimmün hepatit nasıl tedavi edilir?

Tedavide amaç vücudun otoimmün yanıtını engellemek ve hastalığın ilerlemesini yavaşlatmaktır.   Bu amaçla kullanılan ilaçlar aşağıda görülmektedir;

Kortikosteroidler (Prednisone): Kortikosteroidler bağışıklık sistemini baskılamak amacıyla kullanılır. Başlangıç tedavisi olarak 20-60 mg/gün dozunda tek başına (monoterapi) kullanılabilir. Bulgular düzeldiğinde ilacın hastalığı kontrol eden en düşük dozuna inilmelidir. Kortikosteroidler aynı zamanda 50mg/gün azatiopurin ile birlikte kombine edilerek kullanılabilir. İdame tedavisi olarak düşük dozda kortizon tek başına veya azatiopurin ile birlikte kullanılabilir. Steroid tedavisi ile hastalığın iyileşme oranı % 65 ler civarındadır.

Yan etkileri;
• Kilo artışı
• Diabet (şeker hastalığı)
• Kemik yoğunluğunda azalma
• Saç ve deride incelme
• Yüksek kan basıncı
• Anksiyete ve konfüzyon
• Glokom (göz içi basınçta artış, göz tansiyonu)
• Katarakt

Azatiopurin: Kortizon ile beraber kullanılınca kortizon dozunun düşük tutulmasını ve böylece kortizona bağlı yan etkilerin azalmasını sağlar. Başlangıç tedavisi olarak steroidlerle birlikte 50-100 mg/gün dozunda kullanılabilir.

Yan etkileri;
• Enfeksiyon direncinde azalma, kemik iliğinde baskılanma
• Mide bulantısı, deri döküntüleri, ateş
• Karaciğer hasarı ve pankreas iltihabı

Siklosporin: Başlangıç ve idame tedavilerinde yanıt alınamıyorsa alternatif bir ajan olarak tek başına düşünülebilir. Yan etkileri ve devamlı serum düzeyi takibi gerektirmesi nedeniyle tercih edilen bir seçenek değildir.

Karaciğer nakli: İmmunsupresif tedaviye yanıtsız ve son dönem karaciğer yetmezliğinde olan hastalarda geriye kalan tek seçenektir. Nakil sonrası 5 yıllık sağ kalım oranı % 90 dır.

Kaynaklar:

1) Francque S, Vonghia L, Ramon A, Michielsen P.Epidemiology and treatment of autoimmun hepatitis.Hepat Med. 2012;  16:1-10.
2) Teufel A, Galle PR, Kanzler S.Update on autoimmune hepatitis.World J Gastroenterol. 2009;7;15:1035-41.
3) Krawitt EL.Clinical features and management of autoimmune hepatitis.World J Gastroenterol. 2008;14:3301-5.