Hastalıklar

YEMEK BORUSU ( ÖZOFAGUS )  DARLIKLARININ TEDAVİSİ

Prof.Dr.Ahmet Dobrucalı

Yemek  borusu (özofagus)  sindirim sisteminde yutak ve mide arasında  yerleşmiş olan, 20-25cm uzunluğunda, 2,5-3cm  çapında  ve tüp şeklinde bir organımız olup başlıca görevi ağızda çiğnenmiş olan gıdaların mideye iletilmesini sağlamaktır. Yemek borusunun herhangi bir yerinde oluşacak bir darlık (striktür) alınan gıdaların yemek borusu içinde kalarak  mideye inişinde güçlük yaratır (yutma güçlüğü, disfaji).  Yemek borusu çapı  2cm nin altına inmedikçe yutma güçlüğü belirgin  değildir ve hasta tarafından farkedilmesi güç olabilir. Hafif daralmalarda  katı  gıdaların yutulmasında zorluk  hissedilirken daralmanın şiddeti arttıkça sıvı gıdaların da yutulması  güçleşir. İleri derecede darlık oluşumunda hastanın artık bir şey  yemesi ve içmesi mümkün olmaz ve yutulan gıdalar  ve tükürük salgısı ağıza geri gelmeye başlar (regürjitasyon). Yutma zorluğu ile birlikte göğüs kemiği arkasında ağrı  ve/veya  dolgunluk  hissi  bulunabilir.  Hastalar  genellikle kilo kaybederler. Yemek borusunun organik hastalıklara bağlı darlıklarında ( kanser, kostik darlık, radyoterapi sonrasında  oluşan darlıklar vb.) yutma güçlüğü ilerleyici karakterde ve kısa sürede kilo kaybı söz konusuyken fonksiyonel darlıklarda  (akalazya, tirbüşon özofagus, kas hastalıkları vb.)  aralıklı olarak ortaya çıkan ve yıllar içinde yavaş ilerleme gösteren bir yutma güçlüğü ve kilo kaybı söz konusudur.


YEMEK BORUSU DARLIKLARININ  NEDENLERİ

Bir çok hastalık yemek borusunda daralma oluşturabilir. En sık  görülen darlıklar benign  (iyi huylu hastalıklara bağlı) darlıklardır. Bunlar içinde en sık görüleni iyi tedavi edilmemiş kronik gastroözofagial reflü hastalığı sonucunda ortaya çıkabilecek olan ve peptik  striktür olarak adlandırılan darlıklardır. Kronik asit reflüsünün yemek borusunun alt ucunda oluşturduğu kronik  inflamasyon (yangı) ve iyileşme atakları sonrasında bu bölgede oluşan nedbe dokusu zamanla bir darlık oluşumuna neden olur. Genellikle mide fıtığı (hiatal herni) ile birlikte bulunur. Bunu  nedeni mide fıtığı varlığında reflü hastalığının daha şiddetli seyretmesidir. Peptik striktürler her yaşta ortaya çıkabilirse de 40 yaşından  sonra  daha sık  görülür. Bu hastalarda peptik stirüktür olmadan daralmaya neden olabilecek diğer bir  durum da yemek borusu ve midenin birleşme hattında ortaya çıkan ve halka şeklinde bir yapı olan Shatski halkasıdır. Yutma güçlüğü yaratan Shatski halkası endoskopik yöntemlerle kolayca tedavi edilebilmektedir.

bos

osepdarlik1

bos

Yemek borusunda  benign karakterde darlık oluşturabilecek diğer bir neden kuvvetli asit veya alkali yapıdaki sıvı temizlik maddelerinin (kostik maddeler) veya zirai ilaçların yanlışlıkla içilmesi  sonrasında oluşan daralmalardır. Darlık oluşturan benign sebepler arasında sayılabilecek diğer bir  neden radyoterapidir. Akciğer, meme ve  gırtlak kanserlerinin ve lenfoma tedavisinde uygulanan radyoterapiler sonrasında yemek  borusunda inatçı daralmalar oluşabilir. Klinik pratikte bu tür darlıkların tedavisi oldukça güçtür. Yemek borusunda  benign  karakterde daralma oluşturabilecek diğer nedenler arasında  eozinofilik özofajit, özofagusa dıştan damar basısı (Dysphagia Lusoria, aort anevrizmaları vb), geniş özofagus  divertikülleri (Zenker divertikülü), anastomoz darlıkları, akalazya ve özofagusun selim tümörleri sayılabilir.

Yemek  borusunda bulunabilecek konjenital (doğumdan beri olan) darlıklar da yutma güçlüğü yapabilirler. Bu darlıklar zar veya band şeklinde halkalardan oluşan yapılardır ve genellikle yemek borusunun  üst ve orta kısımlarında bulunurlar ve  kolayca  tedavi edilmeleri  mümkündür.

bos

esopdarlik3

bos

Yemek borusunun malign hastalıkları (kanserleri) yemek borusunun  her yerinde ortaya çıkabilir. Üst ve orta özofagustaki kanserler daha çok skuamöz hücreli kanserler, alt özofagusta oluşan kanserler ise  genellikle adenokanser  türündedir (Bkz. Yemek borusu kanseri). Erken  dönemde yakalanan hastalarda cerrahi tedavi uygulanırken ileri evredeki olgularda  radyoterapi, kemoterapi ve endoskopik tedaviler tercih edilir. Yemek borusunun yutak sonrasındaki üst kısmının tümörlerinde (servikal özofagus) cerrahi ve endoskopik tedaviler genellikle yüz güldürücü olmadığından tedavide radyoterapi tercih edilir.

YEMEK BORUSU (ÖZOFAGUS) DİLATASYONU NEDİR?

Özofagus (yemek borusu) dilatasyonu yemek borusunun herhangi bir nedenle daralmış  olan kısmının değişik yöntemler kullanılarak genişletilmesidir. Bu işlem için çeşitli teknikler kullanılabilir. Günümüzde en sık tercih edilen yöntem endoskopik balon dilatasyonudur.


YEMEK BORUSU DARLIKLARI NASIL TEDAVİ EDİLİR ?

Yemek borusunun benign darlıklarında dar bölgenin buji ve /veya balonla dilatasyonu (genişletilmesi) ilk seçilecek tedavi yöntemidir.Bu amaçla farklı  ölçülerde buji ve balonlar kullanılır. Dilatasyon işlemleri gastroenterloglar tarafından uygulanan endoskopik yöntemlerdir ve genellikle  röntgen altında  ve sedasyonla gerçekleştirilir. Bazı olgularda bir dilatasyon yeterli olurken ve uzun süreli bir düzelme sağlarken bazı olgularda dilatasyonların tekrarlanmasına gerek duyulur. Dilatasyon sonrasında nadirde olsa kanama, yırtılma (delinme) ve enfeksiyon gelişimi gibi komplikasyonlar görülebilir. Anastomoz darlığı ve yemek borusu halkalarının oluşturduğu darlıklarda  elektrokoter veya APC (Argon plazma koagülasyonu) ile kesme kullanılabilecek diğer bir yöntemdir.

bos

esopdarlik5

bos

esopdarlik12

bos

Malign yemek borusu darlıklarının tedavisi genellikle  güç  ve  palyatiftir (Palyatif tedavi; Hastanın yakınmalarının geçirilmesine yönelik tedavi). Tümörün cerrahi tedavi ile çıkarılmasının mümkün olmadığı hallerde  dar  bölgeye  bir stent  yerleştirilerek  veya  bu bölgeye  yerleştirilen radyoaktif çekirdeklerle yapılan radyoterapiyle (Brachitherapy)  darlığın açılması ve böylece hastanın tekrar ağızdan beslenmeye başlaması  sağlanır. Bu amaçla kullanılabilecek diğer yöntemler konvansiyonel radyoterapi, saf alkol veya bazı kemoterapötik maddelerin tümör içine enjeksiyonu ve tümörün laser veya APC kullanılarak ablate edilmesidir.

esopdarlik6

esopdarlik7

esopdarlik8

DİLATASYONA HAZIRLIK, DİLATASYON  VE SONRASI

İşlem öncesinden en az 6 saat önce su da dahil olmak üzere hiç bir şey içmemelisiniz. Doktorunuza kullanmakta olduğunuz aspirin, coumadin, heparin,  gibi ilaçları söyleyiniz. Çoğu ilacın kullanılmasına herzamanki gibi devam edilebimekle birlikte işlemden önce doz ayarlaması gerekeblir. Doktorunuz gerekli bilgiyi verecektir. İlaçlara karşı alerjiniz yada kalp ve/veya  akciğer hastalığınız varsa doktorunuzu haberdar  ediniz.

İşleme başlamadan önce doktorunuz önce boğazınıza lokal anestetik sıkacaktır ve daha sonra rahatlamanız için size damar yoluyla sakinleştirici ( ve gerektiğinde ağrı kesici ) bir ilaç verecektir. Daha sonra gastroskopi işleminde olduğu gibi endoskopla yemek borunuza girilecek ve bir kılavuz tel üzerinden geçirilen ve değişik ölçülerde olabilen bir balon  yemek borunuzdaki dar kısımda şişirilmek suretiyle dar bölge  genişletilecektir. Bu sırada göğsünüzde hafif bir baskı ve ağrı hissedebilirsiniz.
Dilatasyondan sonra kısa bir süre için gözlem altında tutulacaksınız.  Genellikle, doktorunuz aksini söylemedikçe, boğazinizdaki uyuşukluk hissi geçtikten sonra sıvı gıdalarla beslenmeye başlamanıza izin verilir. 1-2 gün süren hafif boğaz ağrısı hissedebilirsiniz. İşlem sonrasında araba kullanmak gibi dikkat gerektirecek işler yapmanıza izin verilmeyeceğinden size yardımcı olacak bir kişinin yanınızda bulunması uygun olacaktır.

bos

esopdarlik4

esopdarlik2

DİLATASYONLARI TEKRAR ETMEK GEREKLİ MİDİR?  ÖZOFAGUSA STENT NE ZAMAN TAKILIR?

Yemek borusundaki daralmanın sebebi ve derecesine göre dilatasyonu  tekrar etmek gerekebilir. Eğer darlık  asid reflüsü nedeniyle oluşmuşsa asid baskılayıcı ilaçlar tekrar  darlık oluşmasını geciktirebilirler.  Bazen doktorunuz  komplikasyon riskini azaltmak için giderek artan kalınlıklarda balonlar  kullanarak bir kaç seansta dilatasyon yapmak isteyebilir. Yemek borusu tümörleri ve yemek borusuna komşu organ tümörlerine bağlı darlıklarda, kostik madde alımı sonrasında oluşan darlıklarda  (uygun olan vakalarda) balonla yapılan dilatasyon sonrasında  tekrar daralmayı önlemek amacıyla  daralan bölgeye stent olarak adlandırılan metalik veya plastik borular yerleştirmek mümkündür (Stenting).  Bu amaçla kullanılan stentler SEMS stent olarak adlandırılır (Self Expandable Metallic Stent). Bu tür bir uygulamanın gerekli olup olmadığına hastayı değerlendiren ve bu işte tecrübesi olan bir gastroenterolog karar verecektir.

bos

esopdarlik11

esopdarlik13

Yemek borusundaki malign darlığın kılavuz tel üzerinden geçirilen balonla dilatasyonu ve stent yerleştirilmesi

bos

Yerleştirilen metal  stentin röntgende görünümü

bosYEMEK BORUSU  DİLATASYONUNUN İSTENMEYEN YAN ETKİLERİ ( KOMPLİKASYONLAR)  NELERDİR?

Kanama ve yemek borusunun delinmesi görülebilecek ciddi komplikasyonlardır. Tecrübeli gastroenterologların yaptıkları işlemlerde bu komplikasyonlar nadir görülür. Delinme olduğunda cerrahi  tedavi gerekebilir.  Olası komplikasyonların erken işaretlerini anlamak önemlidir. Dilatasyon sonrasında  giderek artan göğüs ağrısı, nefes darlığı, ateş, çarpıntı, soğuk terleme, aşırı halsizlik  ve ağızdan kırmızı renkte kan gelmesi veya siyah renkte dışkılama olduğunda hemen doktorunuzu haberdar ediniz.

bos

KAYNAKLAR

  1. Siersema PD.Nature Clinical Practice,  Gastroenterology&Hepatology. 2008.
  2. Pari MS, Michael LK.Techniques in Gastrointestinal. Endoscopy 2010.
  3. Siersema P D. et al. Stenting for benign esophageal strictures. Endoscopy2009
  4. S A Riley, S E A Attwood. Gut 2004