Stj.Dr.Seçil Yılmaz, Prof.Dr.Ahmet Dobrucalı
Turist ishali, seyahat edilen bölgede tüketilen yiyecek ve içeceklerdeki mikroorganizmaların neden olduğu ishaldir. Özellikle sanitasyon koşullarının kötü olduğu afrika, güney amerika, Ortadoğu ve güney doğu asya’ya (Hindistan vb.) yapılan seyahatlerden sonra sık görülür. Ülkemizde daha çok doğu ve güneydoğu anadolu bölgelerine yapılan seyahatlerden sonra ortaya çıkar. Her yıl dünyada 10 milyon kişide turist ishali geliştiği tahmin edilmektedir. Şeker hastalığı olanlar, bağışıklık sistemini baskılayan ilaç kullananlar, mide asit salgısını azaltan ilaç kullananlar, inflamatuar barsak hastalığı olanlar hastalığa yakalanma bakımından artmış riske sahiptir.
Çeşitli bakteriler (% 80), virusler ve parazitler turist diyaresine neden olabilir;
Bakteriler arasında; Enterotoksijenik Escheria coli (ETEC), salmonella, shigella, camphylobacter jejuni, vibrio parahemolyticus
Viruslar arasında; Rotavirus, cytomegalovirus (CMV)
Parazitler arasında; Giardia ve cyclosporia
turist ishaline en sık neden olan mikrobiyal ajanlardır.
Turist ishaline neden olan bakterilerin kaynağı nedir?
Bu bakterilerin ana kaynağı genellikle az pişmiş etlerin yenmesidir. Hastalık insanlara pişmemiş veya az pişmiş veya uygun ortamda saklanmadığı için bozulmuş olan et yemeklerinin ( özellikle hamburger, tavuk eti vb.), pastörize edilmemiş süt ve süt ürünlerinin, klorlanmamış içme sularının ve kanalizasyon suyu ile sulanan veya yıkanan sebzelerin tüketilmesiyle bulaşır. Bunun yanı sıra, hastalığı belirtili ya da sessiz olarak geçiren insanların iyi yıkanmamış elleri ile hazırladıkları gıdaların tüketilmesi veya bu insanların dışkıları ile kirlenmiş ortamla temas bakterinin alınmasına neden olabilir. Hastalığı geçiren kişilerin bir kısmında, patojen bakteriler dışkıda uzun süre kalmaya devam edebilir. Salgınların büyük bir kısmı yularıda bahsedilen gıdaların çok sayıda insan tarafından tüketilmesi sonucunda oluşur.
Dünya üzerindeki değişik alanlada turist ishalinin görülme sıklığı (JAMA. 1983;249(9):1176-1180)
Turist ishalinin klinik bulguları nelerdir?
Hastalığın başlıca belirtileri seyahat edilen ülkeye vardıktan 1-5 gün sonra birdenbire başlayan karın ağrısı ve sulu ishaldir. İshal eve döndükten sonra da ortaya çıkabilir. Hastaları genellikle günde 4-6 kez ve sulu kıvamda dışkılarlar. Genellikle ateş yoktur. Bazı hastalarda ishal öncesinde bulantı kusma bulunabilir. Dışkıda kan ve iltihap görülmez. Bağırsak sesleri artmıştır, karında gaz ve şişkinlik olabilir. Halsizlik, kan basıncı düşüklüğü, idrar miktarında azalma ve idrar renginde koyulaşma, ağız ve cilt kuruluğu, göz yaşı eksikliği ve kas ağrıları gibi su ve elektrolit kaybına bağlı bulgular görülebilir (dehidratasyon). Yaşlı hastalarda şuur bulanıklığı oluşabilir. Klinik bulgular genellikle 2-6 gün içinde kaybolur. Bazı hastalarda turist ishali belirtileri kaybolduktan sonra irritabl barsak hastalığına benzer bulgular ortaya çıkabilir ve bu durum bazen aylarca sürebilir (bkz. irritabl barsak hastalığı).
Turist ishalinde nasıl teşhis koyulur?
Turist ishali tanısında hastadan iyi bir hikaye alınması (anemnez) teşhis için genellikle yeterlidir. İshaller genellikle endemik bölgelere yapılan seyahatler esnasında (çoğunlukla ilk 24-48 saat içinde) gelişir. Dışkının tipik özellikleri de etken hakkında bilgi verebilir.
Hastalık nasıl tedavi edilir?
Kaybedilen sıvı ve elektrolitlerin ağız yoluyla veya gerektiğinde damar yoluyla yerine konması genellikle yeterlidir. ishal genellikle 1-7 gün içerisinde ve antibiyotik alınmasına gerek kalmadan kendiliğinden durur. Doktor gerek görüyorsa antibiyotik tedavisi uygulayabilir. Ciprofloxacin, norfloxacin, rifaximin, doxicyclin ve bizmut tuzları bu amaçla kullanılabilecek ajanlardır. İshali durdurmak amacıyla barsak hareketlerini yavaşlatan ilaçların kullanılması zararlı olabilir
Korunma
Seyahat edilen bölgelerde genel hijyen önlemlerine uyulması turist ishali gelişme riskini azaltır. Kapalı su tüketilmesi, eller sıkça yıkanması, açıkta satılan, özellikle hayvansak gıdaların tüketilmemesi, çiğ tüketilecek sebzelerin temiz su ile iyice yıkandıktan sonra tüketilmesi bulaşmayı büyük ölçüde önler. Özellikle kırmızı et ve tavuk etiyle hazırlanan hamburger vb. gıdaların tüketiminde azami dikkat gösterilmelidir. Turist ishali gelişiminde mutlaka bir sağlık kuruluşuna başvurularak bildirim yapılması salgınların önlenmesi bakımından önemlidir. Turist ishalinde, dirençli bakteri suşları gelişme riskinden dolayı koruyucu antibiyotik kullanılması önerilmez.
Kaynaklar;
1- Shah N, DuPont HL, Ramsey DJ.Global etiology of travelers’ diarrhea: systematic review from 1973 to the present. Am J Trop Med Hyg. 2009;80:609-14.
2- Steffen R.Epidemiology of traveler’s diarrhea. Clin Infect Dis. 2005;41536-40.